Ευρωπαϊκή Ένωση και δικαιώματα των παιδιών

 

Τι κάνει η ΕΕ για τα δικαιώματα του παιδιού

Το 1989 συνέβη κάτι απίστευτο. Στο πλαίσιο μιας μεταβαλλόμενης παγκόσμιας τάξης οι παγκόσμιοι ηγέτες συγκεντρώθηκαν και ανέλαβαν μια ιστορική δέσμευση για τα παιδιά του κόσμου.  Υποσχέθηκαν σε κάθε παιδί να προστατεύσουν και να εκπληρώσουν τα δικαιώματά του, υιοθετώντας ένα διεθνές νομικό πλαίσιο - τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τα δικαιώματα του παιδιού.

Τι έχει πετύχει η Σύμβαση;

Η Σύμβαση, η πιο διαδεδομένη συνθήκη για τα ανθρώπινα δικαιώματα στην ιστορία, αποτελεί την πηγή έμπνευσης των κυβερνήσεων να μεταβούν σε αλλαγές των νόμων και των πολιτικών αντιλήψεων και στην πραγματοποίηση επενδύσεων/στην χορήγηση χρημάτων.  Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να προσφέρει καλύτερες συνθήκες ζωής στα παιδιά.

Παιδική ηλικία σήμερα: νέες απειλές, νέες ευκαιρίες

Παρά την πρόοδο που έχει σημειωθεί, η Σύμβαση αποτελεί μόνο ένα απατηλό όνειρο. Και οι παγκόσμιες αλλαγές, όπως η άνοδος της ψηφιακής τεχνολογίας, οι περιβαλλοντικές αλλαγές, οι παρατεταμένες συγκρούσεις και η μαζική μετανάστευση αλλάζουν εντελώς την παιδική ηλικία. Αρκετά παιδιά στην ηλικία μας ή μικρότερα από εμάς αντιμετωπίζουν σήμερα νέες ''απειλές'' για τα δικαιώματά τους, αλλά έχουν επίσης νέες ευκαιρίες να συνειδητοποιήσουν τα δικαιώματά τους.

Παιδιά υπό επίθεση

Παγκοσμίως, οι επιθέσεις σε παιδιά συνεχίζονται αλύπητα. Από το Αφγανιστάν στο Μάλι, στο Νότιο Σουδάν, στην Υεμένη και πέρα από αυτά, τα πολεμικά κόμματα καταπατούν έναν από τους πιο βασικούς κανόνες του πολέμου: την προστασία των παιδιών .

«Ως παιδιά έχουμε γίνει πρώτοι στόχοι. Αυτή είναι μια ηθική κρίση της εποχής μας: Δεν πρέπει ποτέ να το δεχτούμε αυτό ως «νέο φυσιολογικό».

Πώς επηρεάζει η κρίση τα παιδιά;

Τα παιδιά συνεχίζουν να σκοτώνονται και να εξουδετερώνονται στις συγκρούσεις, ενώ η καταστροφή και το κλείσιμο σχολείων και νοσοκομείων διέκοψε την πρόσβαση στην εκπαίδευση και τις υπηρεσίες υγείας, αφήνοντας τα παιδιά ακόμη πιο ευάλωτα και ληστεύοντας το μέλλον τους. Ένας επικίνδυνος συνδυασμός παραγόντων, που οφείλεται στη σύγκρουση και την οικονομική παρακμή και τώρα επιδεινώθηκε από το COVID-19, έχει επιδεινώσει την τρομερή κατάσταση για παράδειγμα για τα μικρότερα παιδιά της Υεμένης.

Σε περιόδους κρίσης, τα παιδιά υποφέρουμε περισσότερο. Η πανδημία COVID-19 δεν αποτελεί εξαίρεση. Η φτώχεια, ο υποσιτισμός και η ανισότητα αυξάνονται την ώρα που η πανδημία υψώνει/καταχράζεται τις βασικές υπηρεσίες που διασφαλίζουν την υγεία, την εκπαίδευση και την προστασία των παιδιών και των νέων μας. Ακόμη και πριν από την επιδημία, η σύγκρουση και η κλιματική αλλαγή οδήγησαν σε μια άνευ προηγουμένου αύξηση του αριθμού των παιδιών που χρειάζονται ανθρωπιστική βοήθεια. Τώρα, ο COVID-19 επιδεινώνει την κατάσταση, απειλώντας να δημιουργήσει μια χαμένη γενιά. Η UNICEF για το 2021 επιδιώκει να καταπολεμήσει τις μεγάλες προκλήσεις που αντιμετωπίζουν τα παιδιά που ζουν μέσω συγκρούσεων και κρίσεων.

Το COVID-19 εξαπέλυσε και μια μαθησιακή κρίση, με το κλείσιμο των σχολείων να διακόπτει ;περίπου το 90% των μαθητών παγκοσμίως. Αυτό έκανε τη μάθηση ακόμη πιο δύσκολη για τα παιδιά που εκτοπίστηκαν ή επηρεάστηκαν από ανθρωπιστικές κρίσεις.

Νομικό πλαίσιο:

Ο Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ κατοχυρώνει την προστασία των

δικαιωμάτων του παιδιού από τα θεσμικά όργανα της και από τις χώρες της

στο πλαίσιο της εφαρμογής του δικαίου της.

Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ως υποστηρικτής των δικαιωμάτων του παιδιού

Ο ρόλος του ΕΚ είναι ιδιάζουσας σημασίας, καθώς είναι ο προστάτης των  δικαιωμάτων  του παιδιού, γιατί οφείλει να τα σέβεται, να τα υπερασπίζεται και να τα διασφαλίζει. Δεσμεύεται να δημιουργήσει τις καλύτερες συνθήκες διαβίωσης για τα παιδιά. Συγκεκριμένα:

Τα φτωχά παιδιά

Στα παιδιά η φτώχεια είναι υψηλότερη σε σχέση με κάθε άλλη ηλικιακή ομάδα, αλλά και σε σχέση με το σύνολο του πληθυσμού της ΕΕ. Η παιδική φτώχεια συνιστά ιδιαίτερα ανησυχητικό ζήτημα μακροπρόθεσμα. Οι συνέπειες της φτώχειας που βιώνεται κατά την παιδική ηλικία έχουν την τάση να παρατείνονται και να διαρκούν για ολόκληρο τον βίο, ενώ μεταδίδονται από γενιά σε γενιά. Το φαινόμενο αυτό αποτέλεσε το κεντρικό θέμα του ευρωπαϊκού έτους για την καταπολέμηση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού το 2010, ενώ βρισκόταν επίσης στο επίκεντρο της Στρατηγικής «Ευρώπη 2020».

Παιδιά-μετανάστες

Ο αριθμός των παιδιών που φτάνουν στην ΕΕ από τρίτες χώρες έχει αυξηθεί τα τελευταία χρόνια, ιδίως μετά τη μεταναστευτική κρίση του 2015. Περίπου ένας στους τέσσερις αιτούντες άσυλο στην ΕΕ είναι παιδιά. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θέσπισε σειρά μέτρων για την ενίσχυση της προστασίας όλων των παιδιών-μεταναστών σε όλα τα στάδια της μεταναστευτικής διαδικασίας. Τα προτεινόμενα μέτρα περιλαμβάνουν: ταχεία ταυτοποίηση και προστασία κατά την άφιξη, κατάλληλες συνθήκες υποδοχής για παιδιά, ταχύ καθορισμό καθεστώτος και ουσιαστική επιτροπεία, μόνιμες λύσεις για την έγκαιρη ένταξη και προσπάθειες για την αντιμετώπιση των βαθύτερων αιτίων της μετανάστευσης και την προστασία των παιδιών στις μεταναστευτικές οδούς εκτός της ΕΕ. Η μύηση των παιδιών αυτών στην αγορά εργασίας και την ευρύτερη κοινωνία, βασίζεται στην εκπαίδευση που

λαμβάνουν. Η ΕΕ έχει χρέος να παρέχει τόσο μια χωρίς αποκλεισμούς εκπαίδευση όσο και ευκαιρίες σε αυτά τα παιδιά, προκειμένου αυτά να ενταχθούν στην κοινωνία χωρίς αυτό να συνεπάγεται την διάλυσή της.

Γονείς παιδιών που έχουν πέσει θύματα διεθνούς απαγωγής

Ο χωρισμός ποτέ δεν είναι εύκολη υπόθεση, αλλά αν έχετε παιδιά και είστε ζευγάρι με πρόσωπο διαφορετικής υπηκοότητας, η υπόθεση περιπλέκεται ακόμα περισσότερο. Δεν αποκλείεται το πρόσωπο αυτό να θέλει να μετακομίσει στο εξωτερικό μαζί με τα παιδιά σας. Η ΕΕ έχει θεσπίσει κανόνες για να σας βοηθήσει να επιλύσετε αυτού του είδους τις διαφορές και να βρείτε μια λύση προς το βέλτιστο συμφέρον των παιδιών σας, κανόνες για τη διευκόλυνση των διαδικασιών στο πλαίσιο διεθνών διαφορών με αντικείμενο την επιμέλεια παιδιών. Στο πλάι σας βρίσκεται και η συντονίστρια του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου για τα δικαιώματα του παιδιού, που σας στηρίζει με συμβουλές σχετικά με τις συχνά πολύ περίπλοκες διαδικασίες που πρέπει να ακολουθήσετε και σχετικά με τις αρμόδιες αρχές και υπηρεσίες στη χώρας σας, με τις οποίες θα πρέπει να επικοινωνήσετε σε περίπτωση που ο/η σύντροφός σας προβεί σε απαγωγή του παιδιού ή των παιδιών σας. Η ομάδα της συντονίστριας θα σας προσφέρει, επίσης, όλες τις πληροφορίες που χρειάζεστε, εάν επιλέξετε τη διαμεσολάβηση.

Παιδιά τρίτης κουλτούρας

Η ΕΕ στηρίζει τις χώρες για να βοηθήσουν τα παιδιά τρίτων χωρών να αναπτύξουν μια κοινή ευρωπαϊκή ταυτότητα με κοινές αξίες. Επίσης, συμβάλλει στην ανάπτυξη μαθησιακών πλαισίων, και στηρίζει την κατάρτιση των εκπαιδευτικών προκειμένου να είναι σε θέση να διαχειρίζονται ανομοιογενείς μαθητικούς πληθυσμούς. Η διαδικτυακή Ευρωπαϊκή Εργαλειοθήκη για τα Σχολεία παρέχει πρακτική καθοδήγηση για τη δημιουργία τάξεων και σχολείων χωρίς αποκλεισμούς.

Θύματα της εμπορίας ανθρώπων

Από το 2004 έως το 2015, η ΕΕ χρηματοδότησε 321 προγράμματα κατά της εμπορίας ανθρώπων σε 26 χώρες της με συνολικά 158 εκατ. ευρώ. Κύριο αντικείμενο των προγραμμάτων αυτών ήταν η καταπολέμηση της εργασιακής εκμετάλλευσης, της εμπορίας παιδιών και της σεξουαλικής εκμετάλλευσης. Η ΕΕ έχει θεσπίσει ειδική νομοθεσία για ορισμένες ομάδες θυμάτων, όπως τα παιδιά που πέφτουν θύματα σεξουαλικής εκμετάλλευσης και παιδικής πορνογραφίας, με στόχο να καλύπτονται άμεσα οι ανάγκες τους.

Παιδιά που είναι ύποπτα για διάπραξη εγκλήματος

Κάθε χρόνο περίπου ένα εκατομμύριο παιδιά στην ΕΕ αντιμετωπίζουν προβλήματα με τον νόμο. Για να εξασφαλίζεται το δικαίωμά τους σε δίκαιη δίκη, τα παιδιά πρέπει να μπορούν να κατανοούν την ποινική διαδικασία και τις αποφάσεις που τα αφορούν. Ιδιαίτερα ευάλωτα είναι τα αλλοδαπά παιδιά που δεν μιλούν τη γλώσσα της χώρας στην οποία είναι ύποπτα ή κατηγορούμενα. Σε ένδειξη αναγνώρισης της ευάλωτης θέσης των παιδιών, το 2016 θέσπισε και νέα νομική πράξη η οποία προβλέπει πρόσθετες εγγυήσεις για όλα τα παιδιά κάτω των 18 ετών που είναι ύποπτα ή κατηγορούνται για διάπραξη εγκλήματος. Οι νέοι αυτοί κανόνες τέθηκαν σε ισχύ τον Ιούνιο του 2019. Σε αυτούς περιλαμβάνονται το δικαίωμα ενημέρωσης σε απλή και κατανοητή γλώσσα, η υποχρεωτική συνδρομή δικηγόρου, η πρόσβαση σε δικαστική αρωγή, το δικαίωμα προστασίας της ιδιωτικής ζωής, το δικαίωμα ατομικής αξιολόγησης από ειδικευμένο προσωπικό και το δικαίωμα ιατρικής εξέτασης. Η ΕΕ χρηματοδοτεί επίσης την ανάπτυξη ικανοτήτων για μια δικαιοσύνη φιλική προς τα παιδιά.

Η συμμετοχή των παιδιών στις αποφάσεις που αφορούν τη ζωή τους

Θα θυμάστε ίσως πόσο σημαντικό ήταν στη παιδική σας ηλικία το να έχετε την προσοχή των μεγάλων. Τα καλά νέα για τα παιδιά είναι ότι το διεθνές δίκαιο κατοχυρώνει το δικαίωμα να γίνεται η φωνή τους ακουστή. Οι γνώμες και οι απόψεις των παιδιών πρέπει να λαμβάνονται υπόψη στην ζωή της οικογένειας, στα σχολεία και στα δικαστήρια, σε σχέση με όλα τα ζητήματα που τα αφορούν. Το 2011 η ΕΕ θέσπισε στρατηγική για τα δικαιώματα των παιδιών, αναγνωρίζοντας ότι πρέπει να δίνεται στα παιδιά η ευκαιρία να διατυπώνουν τις απόψεις τους και να ζητείται η συμμετοχή τους όταν λαμβάνονται αποφάσεις που τα αφορούν. Για παράδειγμα, τα δικαστήρια οφείλουν να μεριμνήσουν ώστε να δοθεί στο παιδί η ευκαιρία να εκφραστεί κατά τη διάρκεια δίκης για απαγωγή ανηλίκου από γονέα ή διαδικασίας για το δικαίωμα επικοινωνίας γονέα και τέκνου. Ένας άλλος νόμος δίνει στα ανήλικα θύματα το δικαίωμα να εκφραστούν στο πλαίσιο ποινικών διαδικασιών.

Νέοι τηλεθεατές

Από το 1996 η ΕΕ πρωτοστατεί στην καταπολέμηση του επιβλαβούς οπτικοακουστικού περιεχομένου. Στο «επιβλαβές» περιεχόμενο (πρόκειται για νόμιμο περιεχόμενο, αλλά δυνητικά επιβλαβές για τη σωματική, πνευματική ή ηθική ανάπτυξη των ανηλίκων) περιλαμβάνονται το υλικό σαφώς σεξουαλικού χαρακτήρα, οι πολιτικές απόψεις και οι θρησκευτικές πεποιθήσεις. Σύμφωνα με τη νομοθεσία της ΕΕ, «επιβλαβές» περιεχόμενο μπορεί να μεταδοθεί μόνον εάν οι ανήλικοι δεν θα το δουν ούτε θα το ακούσουν υπό φυσιολογικές συνθήκες. Τούτο μπορεί να επιτευχθεί με την επιλογή της κατάλληλης ώρας μετάδοσης ή με τεχνικά μέσα, όπως η κρυπτογράφηση. Όταν τα προγράμματα αυτά δεν είναι κρυπτογραφημένα, πρέπει να προηγείται ακουστική προειδοποίηση, ή πρέπει να επισημαίνονται σαφώς, καθ’ όλη τη διάρκειά τους, με τη βοήθεια οπτικού συμβόλου.

Παιδιά προσχολικής ηλικίας

Το 2002, οι χώρες της ΕΕ συμφώνησαν να παρέχουν υπηρεσίες προσχολικής εκπαίδευσης και φροντίδας για το 30% των παιδιών ηλικίας κάτω των 3 ετών και για το 90% των παιδιών μεταξύ 3 ετών και σχολικής ηλικίας. Η ΕΕ βοηθά τις χώρες να βελτιώσουν τις υπηρεσίες τους ώστε να ανταποκρίνονται στις ποικίλες ανάγκες των μικρών παιδιών και των οικογενειών τους, δίνοντας έμφαση στο δικαίωμα των οικογενειών να έχουν πρόσβαση σε ποιοτικούς πόρους και υπηρεσίες για παιδιά προσχολικής ηλικίας, όπως βρεφονηπιακούς σταθμούς, νηπιαγωγεία, επιδόματα, καθώς και δυνατότητες εκπαίδευσης, απασχόλησης, υγείας και στέγασης.

Παιδιά σχολικής ηλικίας - Μαθητές δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης

Στόχος της ΕΕ, τουλάχιστον μέχρι το 2020, ήταν όλοι οι νέοι ηλικίας 15 ετών στην Ευρώπη να διαθέτουν βασικές δεξιότητες στην ανάγνωση, τα μαθηματικά και τις θετικές επιστήμες και κάτω από 10% των νέων μεταξύ 18 και 24 ετών να εγκαταλείπουν το σχολείο προτού ολοκληρώσουν την υποχρεωτική τους εκπαίδευση. Οι κοινοί αυτοί εκπαιδευτικοί στόχοι έχουν συμφωνηθεί από όλες τις κυβερνήσεις της ΕΕ και με βάση αυτούς υλοποιούνται όλες οι μεταρρυθμίσεις στα εκπαιδευτικά συστήματα στις χώρες της ΕΕ.

Η ΕΕ φέρνει σε επαφή εκπαιδευτικούς και άλλα άτομα που συμμετέχουν στην εκπαιδευτική διαδικασία για να συζητήσουν τον τρόπο αντιμετώπισης προβλημάτων όπως η πρόωρη εγκατάλειψη του σχολείου ή για να εξασφαλίσουν ότι τα άτομα που εγκαταλείπουν το σχολείο διαθέτουν τις κατάλληλες δεξιότητες για να βρουν δουλειά. Για παράδειγμα, η ΕΕ υποστηρίζει πρωτοβουλίες για τη διδασκαλία του προγραμματισμού στα σχολεία. Οι περισσότεροι άνθρωποι έχουν ακούσει για το Erasmus, το επιτυχημένο πρόγραμμα ακαδημαϊκών ανταλλαγών της ΕΕ. Το πρόγραμμα προσφέρει επίσης ανταλλαγές για μαθητές δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης με διάρκεια έως ένα έτος. Και για όσους δεν λαμβάνουν μέρος σε κάποια ανταλλαγή, η ΕΕ έχει δημιουργήσει ιστοσελίδες, όπως το eTwinning, που δίνουν τη δυνατότητα σε σχολεία από διαφορετικές χώρες να οργανώσουν κοινά προγράμματα· αυτά μπορούν να αποτελέσουν μια εξαιρετική ευκαιρία για εφήβους από όλη την Ευρώπη να γνωριστούν μέσω της συνεργασίας τους.

Διαδικτυακά παιχνίδια

Το 2013, έπειτα από πολλές καταγγελίες σχετικά με αγορές εντός της εφαρμογής διαδικτυακών παιχνιδιών, και ιδίως ακούσιες αγορές από παιδιά, οι εθνικές αρχές προστασίας των καταναλωτών μαζί με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή ζήτησαν επισήμως από την Apple, τη Google και την ευρωπαϊκή ομοσπονδία διαδραστικού λογισμικού να εξασφαλίσουν ότι: — τα παιχνίδια που διαφημίζονται ως «δωρεάν» δεν παραπλανούν τους καταναλωτές όσον αφορά το πραγματικό τους κόστος· — τα παιχνίδια δεν περιέχουν άμεσες παρακινήσεις για την αγορά αντικειμένων· — οι καταναλωτές ενημερώνονται σαφώς σχετικά με τις ρυθμίσεις πληρωμής και δεν χρεώνονται χωρίς τη ρητή συγκατάθεσή τους.

Ανήλικα θύματα σεξουαλικής κακοποίησης

Η ΕΕ έχει θεσπίσει νομοθεσία για την καταπολέμηση αυτού του σοβαρότατου εγκλήματος, με την ποινικοποίηση πολλών συμπεριφορών, στο διαδίκτυο και εκτός διαδικτύου, συμπεριλαμβανομένης της προσέγγισης ανηλίκων στο διαδίκτυο (grooming) και της σεξουαλικής κακοποίησης μέσω κάμερας web, καθώς και την θέσπιση μεγαλύτερων ποινών, αλλά και προληπτικών μέτρων. Σύμφωνα με τη νομοθεσία, οι χώρες της ΕΕ πρέπει να μεριμνούν ώστε οι δράστες να αποκλείονται από επαγγελματικές δραστηριότητες που συνεπάγονται επαφές με παιδιά, και να διευκολύνεται η ανταλλαγή πληροφοριών για τις καταδικαστικές αποφάσεις μέσω του συστήματος ποινικών μητρώων της ΕΕ. Οι χώρες της ΕΕ οφείλουν επίσης να αποσύρουν πάραυτα τις ιστοσελίδες που περιέχουν ή διαδίδουν παιδική πορνογραφία. Ο νόμος αποσκοπεί στην προστασία των παιδιών-θυμάτων σε ποινικές έρευνες και διαδικασίες, καθώς και στη διασφάλιση της ιδιωτικής τους ζωής και ταυτότητας. Επιπλέον, η αντιμετώπιση της σεξουαλικής εκμετάλλευσης παιδιών αποτελεί προτεραιότητα του σχεδίου της ΕΕ για την καταπολέμηση του σοβαρού εγκλήματος, στο οποίο σημαντικό ρόλο παίζει η αστυνομική υπηρεσία της ΕΕ (Ευρωπόλ).

Θύματα κυβερνοεκφοβισμού

Νέοι κανόνες της ΕΕ για την προστασία των δεδομένων εισήγαγαν το «δικαίωμα στη λήθη», που επιτρέπει στα θύματα να ζητούν τη διαγραφή των προσωπικών τους δεδομένων. Η ΕΕ δεν διαθέτει εξειδικευμένη νομοθεσία για τον κυβερνοεκφοβισμό, καλύπτονται ωστόσο ορισμένες πλευρές του, όπως οι εκφράσεις ρατσισμού και ξενοφοβίας και η σεξουαλική παρενόχληση ανηλίκων. Επίσης, η Ευρώπη χρηματοδοτεί επιτόπιες δράσεις για την πρόληψη της βίας (συμπεριλαμβανομένης της διαδικτυακής) κατά των γυναικών, των παιδιών και των νέων. Προκειμένου να προστατέψει τα παιδιά και τους εφήβους και να τους παράσχει τις δεξιότητες και τα εργαλεία που χρειάζονται για να χρησιμοποιούν το διαδίκτυο με ασφάλεια και υπευθυνότητα, η ΕΕ εκπόνησε τη στρατηγική «Καλύτερο Διαδίκτυο για τα Παιδιά» και συγχρηματοδοτεί τα Κέντρα για ένα Ασφαλέστερο Διαδίκτυο σε όλες τις χώρες της (τα οποία σχηματίζουν το πανευρωπαϊκό δίκτυο INSAFE).

Ευρωπαϊκή Ένωση: εξέλιξη της νομοθεσίας για τα δικαιώματα του παιδιού και τομείς προστασίας που καλύπτονται

Κατά το παρελθόν, η νομοθετική κατοχύρωση των δικαιωμάτων των παιδιών στην ΕΕ είχε αποσπασματικό χαρακτήρα. Ιστορικά, η ευρωπαϊκή νομοθεσία για το παιδί απέβλεπε σε μεγάλο βαθμό στην αντιμετώπιση επιμέρους πτυχών που αφορούσαν τα παιδιά στο πλαίσιο ευρύτερων πρωτοβουλιών με οικονομικά και πολιτικά ελατήρια, όπως για παράδειγμα στον τομέα της προστασίας του καταναλωτή11 και της ελεύθερης κυκλοφορίας προσώπων.

Τελευταία, ωστόσο, τα δικαιώματα των παιδιών αντιμετωπίζονται ως μέρος ενός πιο συντονισμένου θεματολογίου της ΕΕ, που εδράζεται σε τρία σημαντικά ορόσημα:

• τη θέσπιση του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης,

 • την έναρξη ισχύος της Συνθήκης της Λισαβόνας τον Δεκέμβριο του 2009,

• την έγκριση της Ανακοίνωσης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής με τίτλο «Μια ξεχωριστή θέση για τα παιδιά στην εξωτερική δράση της ΕΕ» και των κατευθυντήριων γραμμών του Συμβουλίου της ΕΕ σχετικά με την προώθηση και την προστασία των δικαιωμάτων του παιδιού.

Το πρώτο ορόσημο ήταν η θέσπιση του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης το 2000. Με την έναρξη ισχύος της Συνθήκης της Λισαβόνας, την 1η Δεκεμβρίου 2009, ο Χάρτης έχει την ίδια νομική υπόσταση με τις συνθήκες της ΕΕ (Άρθρο 6 της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΣΕΕ)).

Ο Χάρτης υποχρεώνει την ΕΕ και τα κράτη μέλη να προστατεύουν τα δικαιώματα που κατοχυρώνονται σε αυτόν κατά την εφαρμογή της ενωσιακής νομοθεσίας. Ο Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ περιέχει τις πρώτες λεπτομερείς αναφορές στα δικαιώματα των παιδιών στο ενωσιακό συνταγματικό επίπεδο όπως, μεταξύ άλλων, μέσω της αναγνώρισης του δικαιώματος των παιδιών στη δωρεάν παρακολούθηση της υποχρεωτικής εκπαίδευσης (Άρθρο 14 παράγραφος 2), της απαγόρευσης των διακρίσεων λόγω ηλικίας (Άρθρο 21), και της απαγόρευσης της εκμετάλλευσης της παιδικής εργασίας (Άρθρο 32). Είναι πολύ σημαντικό ότι ο Χάρτης περιέχει ειδικό άρθρο για τα δικαιώματα των παιδιών (Άρθρο 24). Σε αυτό διατυπώνονται τρεις βασικές αρχές των δικαιωμάτων των παιδιών: το δικαίωμα να εκφράζουν ελεύθερα τη γνώμη τους σε συνάρτηση με την ηλικία και την ωριμότητά τους (Άρθρο 24 παράγραφος 1), το δικαίωμα σε όλες τις πράξεις που αφορούν τα παιδιά να δίνεται πρωταρχική σημασία στο υπέρτατο συμφέρον του παιδιού (Άρθρο 24 παράγραφος 2), και το δικαίωμα να διατηρούν τακτικά προσωπικές σχέσεις και απ’ ευθείας επαφές με τους δύο γονείς τους (Άρθρο 24 παράγραφος 3).

Το δεύτερο σημαντικό ορόσημο ήταν η Συνθήκη της Λισαβόνας, η οποία, όπως προαναφέρθηκε, τέθηκε σε ισχύ την 1η Δεκεμβρίου 2009. Με την πράξη αυτή επήλθαν σημαντικές θεσμικές, δικονομικές και συνταγματικές αλλαγές στην ΕΕ μέσω της τροποποίησης της ΣΕΕ και της πρώην Συνθήκης για την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Κοινότητας (νυν Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΛΕΕ)). Οι αλλαγές αυτές αύξησαν τα περιθώρια παρέμβασης της ΕΕ στον τομέα της προαγωγής των δικαιωμάτων των παιδιών, κυρίως μέσω της αναγνώρισης της «προστασίας των δικαιωμάτων του παιδιού» ως γενικού δεδηλωμένου στόχου της ΕΕ (Άρθρο 3 παράγραφος 3 της ΣΕΕ) και ως σημαντικής πτυχής της πολιτικής εξωτερικών σχέσεων της ΕΕ (Άρθρο 3 παράγραφος 5 της ΣΕΕ). Πιο συγκεκριμένες αναφορές στα παιδιά συμπεριλαμβάνονται και στη ΣΛΕΕ, επιτρέποντας στην ΕΕ να θεσπίζει νομοθετικά μέτρα με στόχο την καταπολέμηση της γενετήσιας εκμετάλλευσης και της εμπορίας ανθρώπων (Άρθρο 79 παράγραφος 2 στοιχείο δ) και Άρθρο 83 παράγραφος 1). Αποτέλεσμα των ανωτέρω ήταν η θέσπιση της οδηγίας για την καταπολέμηση της σεξουαλικής κακοποίησης και της σεξουαλικής εκμετάλλευσης παιδιών και της παιδικής πορνογραφίας, και της οδηγίας για την πρόληψη και την καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων και για την προστασία των θυμάτων της, οι οποίες επίσης περιέχουν διατάξεις για την κάλυψη συγκεκριμένων αναγκών των παιδιών-θυμάτων. Ομοίως, πολλές από τις διατάξεις της πιο πρόσφατης οδηγίας με την οποία θεσπίζονται ελάχιστα πρότυπα σχετικά με τα δικαιώματα, την υποστήριξη και την προστασία θυμάτων της εγκληματικότητας αφορούν τα παιδιά.

Το τρίτο σημαντικό ορόσημο αφορά ένα πιο στρατηγικό επίπεδο πολιτικής, αρχικά στο πλαίσιο του προγράμματος εξωτερικής συνεργασίας της ΕΕ και, πρόσφατα, σε σχέση με εσωτερικά ζητήματα. Ειδικότερα, το Συμβούλιο της Ευρώπης ενέκρινε τις «Κατευθυντήριες γραμμές του Συμβουλίου της ΕΕ σχετικά με την προώθηση και την προστασία των δικαιωμάτων του παιδιού» και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ενέκρινε την Ανακοίνωση με τίτλο Μια ξεχωριστή θέση για τα παιδιά στην εξωτερική δράση της ΕΕ με στόχο την ενσωμάτωση των δικαιωμάτων των παιδιών σε όλες τις κοινές δραστηριότητες της ΕΕ και κρατών μελών εκτός ΕΕ.

Ομοίως, το 2011, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θέσπισε το θεματολόγιο της ΕΕ για τα δικαιώματα του παιδιού, στο οποίο ορίζονται οι βασικές προτεραιότητες για την παραγωγή νομοθεσίας και την κατάστρωση πολιτικής για τα δικαιώματα των παιδιών σε όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ. Το θεματολόγιο περιλαμβάνει επίσης τη στόχευση του νομοθετικού έργου που σχετίζεται με την προστασία του παιδιού, όπως η προαναφερθείσα έγκριση της οδηγίας για τα δικαιώματα των θυμάτων.

Πιο πρόσφατα, το 2013, στα παραπάνω ήρθε να προστεθεί η θέσπιση από την Επιτροπή μιας ολοκληρωμένης στρατηγικής για τη στήριξη των κρατών μελών στην αντιμετώπιση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού μέσω μιας σειράς παρεμβάσεων που απευθύνονται σε μικρές ηλικίες (για παιδιά σε ηλικία προσχολικής και πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης). Ενώ η συγκεκριμένη πρωτοβουλία, όπως και το θεματολόγιο, δεν έχουν νομικά δεσμευτικό χαρακτήρα, η σημασία αμφότερων είναι μεγάλη στον βαθμό που θέτουν το πλαίσιο αναφοράς για την κανονιστική και μεθοδολογική προσέγγιση της νομοθεσίας για τα παιδιά – ένα πλαίσιο αναφοράς που είναι άρρηκτα συνυφασμένο με τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα του Παιδιού και εδράζεται στις ηθικές αρχές της προστασίας του παιδιού, της συμμετοχής και της απαγόρευσης των διακρίσεων.

Η ΕΕ μπορεί να νομοθετεί μόνο εάν της απονέμεται σχετική αρμοδιότητα από τις Συνθήκες (Άρθρα 2 έως 4 της ΣΛΕΕ). Δεδομένου ότι τα δικαιώματα των παιδιών αποτελούν διατομεακό πεδίο, η αρμοδιότητα της ΕΕ πρέπει να κρίνεται κατά περίπτωση. Έως σήμερα, η ΕΕ έχει νομοθετήσει εκτεταμένα στους παρακάτω τομείς που άπτονται των δικαιωμάτων του παιδιού:

• προστασία δεδομένων και καταναλωτών,

• άσυλο και μετανάστευση,

• συνεργασία σε ζητήματα αστικού και ποινικού δικαίου.

Στά  Άρθρα 6 παράγραφος 1 της ΣΕΕ και 51 παράγραφος 2 του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων ορίζεται ότι ο Χάρτης δεν διευρύνει τις αρμοδιότητες της ΕΕ και δεν τροποποιεί ούτε θεσπίζει νέες αρμοδιότητες και καθήκοντα για την ΕΕ. Οι διατάξεις του Χάρτη απευθύνονται στα θεσμικά όργανα της ΕΕ και στα κράτη μέλη μόνο όταν αυτά εφαρμόζουν το ενωσιακό δίκαιο. Ενώ οι διατάξεις του Χάρτη είναι σε κάθε περίπτωση δεσμευτικές για την ΕΕ, για τα κράτη μέλη καθίστανται νομικώς δεσμευτικές μόνο όταν αυτά ενεργούν εντός του εφαρμοστικού πεδίου του ενωσιακού δικαίου.